Reklamy
Artykuł
Andrzej Lipczyński
Zjawisko chuligaństwa na stadionach świata w świetle różnych teorii
Na temat fenomenu, jakim jest chuligaństwo napisano już wiele. Zjawisko to od dawna jest, szczególnie w ostatnim dziesięcioleciu, przedmiotem rozważań psychologów, socjologów oraz etyków. Okres ten zaowocował wieloma publikacjami w tym zakresie. Powstało też wiele definicji chuligaństwa.
Chuligaństwem nazwano w Wielkiej Brytanii w 1898 roku zachowanie Patricka Hooligana, skazanego później za swoje czyny na karę śmierci. Od tego momentu pojawiło się w literaturze słowo chuligaństwo. Kojarzono pewne zachowania przestępcze z nazwiskiem Hooligan. Pojęcie chuligaństwa jest nadal niejasne i obejmuje szeroką gamę zachowań kibiców od szeroko pojętego awanturowania, się aż do wymierzonych przeciwko innym osobom aktów przemocy i wyrządzania krzywdy [1]. Agresję pojawiającą się podczas meczu piłki nożnej bardzo szybko zaczęto nazywać chuligaństwem. Z tym zjawiskiem mamy do czynienia nie tylko podczas widowisk piłkarskich (np. napaść na innych widzów, policję, wtargnięcia na boisko, starcia z siłami porządkowymi) ale również dochodzi do niego w czasie podróży na mecz i z powrotem [5].
Skąd pojawia się agresja wśród kibiców piłki nożnej? Na to pytanie wielu specjalistów od przemocy usiłuje znaleźć odpowiedz. Zdaniem Clausa [3], obecność agresji w sporcie zdecydowanie nie jest zbiegiem okoliczności. Jednym z powodów tego zjawiska jest fakt, iż futbol stal się coraz bardziej agresywny, co przejawia się wzrostem przemocy wśród samych piłkarzy. Futbol stał się sportem bardzo skomercjalizowanym, czego wynikiem jest pewnego rodzaju alienacja zwykłych ludzi, będących jego sympatykami. Kibice stracili poczucie więzi ze swymi klubami, chociaż nie do końca, co w efekcie doprowadziło do frustracji.
Chuligaństwa nie można jednak ograniczyć do jednego czynnika. Colares [4] uważa, że zachowanie to ma charakter kompleksowy. Chuligaństwo można wyjaśnić teoretycznie w trzech kategoriach:
Zgodnie z pierwszym sposobem wyjaśniania, przyczyn chuligaństwa związanego z piłką nożną należy, zgodnie z tezą Taylora, upatrywać w zmianach w obrębie subkultury kibiców, a także samej piłce nożnej [ 9]. Taylor wyraźnie wskazuje na historyczne źródła profesjonalnych klubów, których bazę stanowiła klasa robotnicza, określona gałąź przemysłowa [ "Górnik Zabrze"; "Siarka Tarnobrzeg", "Łucznik Radom","Górnik Łęczna","GKS Bełchatów",Amica Wronki"] .
Do niedawna sami gracze wywodzili się z tej samej klasy, tej samej subkultury. Ich gra była wyrazem wartości preferowanych przez robotników: męstwo, przezwyciężanie trudności, hart i aktywność. Istniała więź pomiędzy kibicami a zawodnikami. Zasadniczy argument koncentruje się wokół zmian struktury organizacji grupy, które - zdaniem Taylora - doprowadziły do osłabienia związków łączących kibiców i piłkarzy, a także ich subkultura.
Profesjonalizacja, komercjalizacja i internacjonalizm doprowadziły do zniesienia ograniczeń dotyczących: maksymalnych zarobków piłkarzy, zwiększonej mobilności piłkarzy, ustalenia ogromnych stawek transferowych, wzrostu znaczenia reklamy i sponsorowania, zwiększenia roli i częstotliwości zawodów międzynarodowych, wykształcenie się wyraźnych związków z gospodarką. Nie pozostaje tutaj bez znaczenia model spędzania czasu wolnego oraz bezrobocie.
Taylor w swojej teorii bardzo wyraźnie podkreśla ideę kontroli i sugeruje, że obrzeża subkultury, na których znajdują się bezrobotni, niezdolni do pracy, staczający się w hierarchii społecznej na dno, to grupy kultywujące tradycje i wartości klasy robotniczej, a chuligaństwo jest niczym innym jak próbą odzyskania kontroli. Zasadę uczestnictwa zamieniono na zasadę dominacji. Zasada dominacji miałaby doprowadzić do powrotu istniejącego status quo. Dla Taylora dowodem na istniejące zjawisko dominacji jest fakt, że kluby piłki nożnej wypierają się swoich kibiców i ostro potępiają ich postępowanie. Być może zjawisko to wynika ze społecznej pozycji młodzieży należącej do klasy robotniczej lub do grupy zbuntowanych bezrobotnych, która nie godzą się na taki status. Jeszcze innym powodem może być odizolowanie się fizyczne i społeczne młodzieży od dorosłych w celu uzyskania większej swobody na stadionach piłkarskich, a to utrudnia bardzo wyraźnie sprawowanie nad nią kontroli. W efekcie tego powstaje subkultura młodych kibiców. Młodzi kibice podtrzymują wartości klasy, z której pochodzą , podtrzymują swoistą dynamikę, co pozostaje w wyraźnej sprzeczności z bardziej konserwatywnymi wartościami starszych kibiców. To staje się powodem jeszcze bardziej zwiększonej aktywności w formie zachowania kibiców. Istotą chuligaństwa staje się fakt naruszania sposobów zachowania się kibiców na stadionach, które wykraczają poza uznane normy [2, 9].
Marsh [8] skoncentrował się na badaniach osób zajmujących określone miejsce na trybunach stadionów. Zakładał, że terytorium zajmowane przez członków subkultury, ich społeczne zaszeregowanie, role i normy, mają znaczenie zasadnicze w interpretacji zachowań tej subkultury. Zwolennicy konkretnej drużyny piłkarskiej zajmują określone terytorium zwanym ends (obszar znajdujący się za siatką odgradzającą murawę stadionu od trybun). Zarówno stworzenie obszaru ends, jak i nowoczesne metody działań policyjnych sprawiły, że istniejące dotychczas granice, oddzielające terytoria poszczególnych subkultur, stały się jeszcze bardziej wyraźne. Za tym idzie jeszcze większa identyfikacja i poczucie solidarności oraz intensyfikacja w procesie hierarchizacji wewnątrz grup kibiców.
Osoby wchodzące w skład określonej grupy mają nie tylko poczucie przynależności do niej, ale znają swoje miejsce w jej hierarchii na trybunie. Kibice znają swoje miejsce w hierarchii i je akceptują. Oczywiście członkowie grupy mogą w jej strukturze awansować.
Poza wydzielonymi obszarami dla poszczególnych grup istnieją również terytoria wspólne. Do nich należą toalety, bary, wyjścia i wejścia na stadion. Terytoria te mogą stanowić potencjalne miejsce konfliktu.
Marsh zwrócił również uwagę na istniejący porządek, nawet wtedy, gdy mamy do czynienia z oczywistym zamieszaniem. Pozornie brak porządku. Bójki kibicami nie są jednak przypadkowe, często dochodzi do nich, kiedy łamane są reguły.
Cytowany wcześniej Marsh[ 8] przedstawia dość szeroką definicje agresji. Agresja jest więc tradycyjnie integralną częścią ludzkiej kultury. Jest ona wyrazem kształtowania więzi.
Dla niektórych chodzenie na mecze i manifestacja agresji przybiera formy zrytualizowane, takie jak śpiew, styl zachowania właściwy subkulturze ends. Są one symbolem i substytutem walki, środkiem uzewnętrzniania się ludzkich skłonności do agresji, ale w sposób społecznie akceptowany. Byłoby dobrze, gdyby nie istniały zachowania, których nie akceptuje określona grupa społeczna. Te nieakceptowane zachowania te określa się chuligaństwem.
Zdaniem Claysa [3], agresywne zachowanie na stadionach nie jest rezultatem tylko i wyłącznie samego meczu, lecz jest jak wspomniano wcześniej, elementem subkultury. Badania Lievensa [6, 7] wskazują wyraźnie na to, że kibice określają siebie jako autentyczni fani określonego klubu sportowego. Są głęboko przekonani o zwycięstwie swojego klubu. Kiedy pragnienie to nie zostaje zrealizowane, są sfrustrowani, co prowadzi do aktów agresji. Na mecze przychodzą w grupach. Ewentualne konflikty zachodzą między tymi grupami. Spójność i cele grupy sprawiają, ze istnieje duża tolerancja dla zachowań dewiacyjnych. Obecność policji, czasami stan nietrzeźwości zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia agresji . Na uwagę zasługuje fakt, że chuligani stadionowi nie mogą poszczycić się osiągnięciami życiowymi. Mają stosunkowo niskie wykształcenie, a bezrobocie to częsty status kibica-chuligana [4].
Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł
Chuligaństwem nazwano w Wielkiej Brytanii w 1898 roku zachowanie Patricka Hooligana, skazanego później za swoje czyny na karę śmierci. Od tego momentu pojawiło się w literaturze słowo chuligaństwo. Kojarzono pewne zachowania przestępcze z nazwiskiem Hooligan. Pojęcie chuligaństwa jest nadal niejasne i obejmuje szeroką gamę zachowań kibiców od szeroko pojętego awanturowania, się aż do wymierzonych przeciwko innym osobom aktów przemocy i wyrządzania krzywdy [1]. Agresję pojawiającą się podczas meczu piłki nożnej bardzo szybko zaczęto nazywać chuligaństwem. Z tym zjawiskiem mamy do czynienia nie tylko podczas widowisk piłkarskich (np. napaść na innych widzów, policję, wtargnięcia na boisko, starcia z siłami porządkowymi) ale również dochodzi do niego w czasie podróży na mecz i z powrotem [5].
Skąd pojawia się agresja wśród kibiców piłki nożnej? Na to pytanie wielu specjalistów od przemocy usiłuje znaleźć odpowiedz. Zdaniem Clausa [3], obecność agresji w sporcie zdecydowanie nie jest zbiegiem okoliczności. Jednym z powodów tego zjawiska jest fakt, iż futbol stal się coraz bardziej agresywny, co przejawia się wzrostem przemocy wśród samych piłkarzy. Futbol stał się sportem bardzo skomercjalizowanym, czego wynikiem jest pewnego rodzaju alienacja zwykłych ludzi, będących jego sympatykami. Kibice stracili poczucie więzi ze swymi klubami, chociaż nie do końca, co w efekcie doprowadziło do frustracji.
Chuligaństwa nie można jednak ograniczyć do jednego czynnika. Colares [4] uważa, że zachowanie to ma charakter kompleksowy. Chuligaństwo można wyjaśnić teoretycznie w trzech kategoriach:
- kontekstu zmiany kulturowej,
- struktury subkultury,
- teorii agresji. [1,4,].
Kontekst zmiany kulturowej
Zgodnie z pierwszym sposobem wyjaśniania, przyczyn chuligaństwa związanego z piłką nożną należy, zgodnie z tezą Taylora, upatrywać w zmianach w obrębie subkultury kibiców, a także samej piłce nożnej [ 9]. Taylor wyraźnie wskazuje na historyczne źródła profesjonalnych klubów, których bazę stanowiła klasa robotnicza, określona gałąź przemysłowa [ "Górnik Zabrze"; "Siarka Tarnobrzeg", "Łucznik Radom","Górnik Łęczna","GKS Bełchatów",Amica Wronki"] .
Do niedawna sami gracze wywodzili się z tej samej klasy, tej samej subkultury. Ich gra była wyrazem wartości preferowanych przez robotników: męstwo, przezwyciężanie trudności, hart i aktywność. Istniała więź pomiędzy kibicami a zawodnikami. Zasadniczy argument koncentruje się wokół zmian struktury organizacji grupy, które - zdaniem Taylora - doprowadziły do osłabienia związków łączących kibiców i piłkarzy, a także ich subkultura.
Profesjonalizacja, komercjalizacja i internacjonalizm doprowadziły do zniesienia ograniczeń dotyczących: maksymalnych zarobków piłkarzy, zwiększonej mobilności piłkarzy, ustalenia ogromnych stawek transferowych, wzrostu znaczenia reklamy i sponsorowania, zwiększenia roli i częstotliwości zawodów międzynarodowych, wykształcenie się wyraźnych związków z gospodarką. Nie pozostaje tutaj bez znaczenia model spędzania czasu wolnego oraz bezrobocie.
Taylor w swojej teorii bardzo wyraźnie podkreśla ideę kontroli i sugeruje, że obrzeża subkultury, na których znajdują się bezrobotni, niezdolni do pracy, staczający się w hierarchii społecznej na dno, to grupy kultywujące tradycje i wartości klasy robotniczej, a chuligaństwo jest niczym innym jak próbą odzyskania kontroli. Zasadę uczestnictwa zamieniono na zasadę dominacji. Zasada dominacji miałaby doprowadzić do powrotu istniejącego status quo. Dla Taylora dowodem na istniejące zjawisko dominacji jest fakt, że kluby piłki nożnej wypierają się swoich kibiców i ostro potępiają ich postępowanie. Być może zjawisko to wynika ze społecznej pozycji młodzieży należącej do klasy robotniczej lub do grupy zbuntowanych bezrobotnych, która nie godzą się na taki status. Jeszcze innym powodem może być odizolowanie się fizyczne i społeczne młodzieży od dorosłych w celu uzyskania większej swobody na stadionach piłkarskich, a to utrudnia bardzo wyraźnie sprawowanie nad nią kontroli. W efekcie tego powstaje subkultura młodych kibiców. Młodzi kibice podtrzymują wartości klasy, z której pochodzą , podtrzymują swoistą dynamikę, co pozostaje w wyraźnej sprzeczności z bardziej konserwatywnymi wartościami starszych kibiców. To staje się powodem jeszcze bardziej zwiększonej aktywności w formie zachowania kibiców. Istotą chuligaństwa staje się fakt naruszania sposobów zachowania się kibiców na stadionach, które wykraczają poza uznane normy [2, 9].
Struktura subkultury
Marsh [8] skoncentrował się na badaniach osób zajmujących określone miejsce na trybunach stadionów. Zakładał, że terytorium zajmowane przez członków subkultury, ich społeczne zaszeregowanie, role i normy, mają znaczenie zasadnicze w interpretacji zachowań tej subkultury. Zwolennicy konkretnej drużyny piłkarskiej zajmują określone terytorium zwanym ends (obszar znajdujący się za siatką odgradzającą murawę stadionu od trybun). Zarówno stworzenie obszaru ends, jak i nowoczesne metody działań policyjnych sprawiły, że istniejące dotychczas granice, oddzielające terytoria poszczególnych subkultur, stały się jeszcze bardziej wyraźne. Za tym idzie jeszcze większa identyfikacja i poczucie solidarności oraz intensyfikacja w procesie hierarchizacji wewnątrz grup kibiców.
Osoby wchodzące w skład określonej grupy mają nie tylko poczucie przynależności do niej, ale znają swoje miejsce w jej hierarchii na trybunie. Kibice znają swoje miejsce w hierarchii i je akceptują. Oczywiście członkowie grupy mogą w jej strukturze awansować.
Poza wydzielonymi obszarami dla poszczególnych grup istnieją również terytoria wspólne. Do nich należą toalety, bary, wyjścia i wejścia na stadion. Terytoria te mogą stanowić potencjalne miejsce konfliktu.
Marsh zwrócił również uwagę na istniejący porządek, nawet wtedy, gdy mamy do czynienia z oczywistym zamieszaniem. Pozornie brak porządku. Bójki kibicami nie są jednak przypadkowe, często dochodzi do nich, kiedy łamane są reguły.
Teoria agresji
Cytowany wcześniej Marsh[ 8] przedstawia dość szeroką definicje agresji. Agresja jest więc tradycyjnie integralną częścią ludzkiej kultury. Jest ona wyrazem kształtowania więzi.
Dla niektórych chodzenie na mecze i manifestacja agresji przybiera formy zrytualizowane, takie jak śpiew, styl zachowania właściwy subkulturze ends. Są one symbolem i substytutem walki, środkiem uzewnętrzniania się ludzkich skłonności do agresji, ale w sposób społecznie akceptowany. Byłoby dobrze, gdyby nie istniały zachowania, których nie akceptuje określona grupa społeczna. Te nieakceptowane zachowania te określa się chuligaństwem.
Zdaniem Claysa [3], agresywne zachowanie na stadionach nie jest rezultatem tylko i wyłącznie samego meczu, lecz jest jak wspomniano wcześniej, elementem subkultury. Badania Lievensa [6, 7] wskazują wyraźnie na to, że kibice określają siebie jako autentyczni fani określonego klubu sportowego. Są głęboko przekonani o zwycięstwie swojego klubu. Kiedy pragnienie to nie zostaje zrealizowane, są sfrustrowani, co prowadzi do aktów agresji. Na mecze przychodzą w grupach. Ewentualne konflikty zachodzą między tymi grupami. Spójność i cele grupy sprawiają, ze istnieje duża tolerancja dla zachowań dewiacyjnych. Obecność policji, czasami stan nietrzeźwości zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia agresji . Na uwagę zasługuje fakt, że chuligani stadionowi nie mogą poszczycić się osiągnięciami życiowymi. Mają stosunkowo niskie wykształcenie, a bezrobocie to częsty status kibica-chuligana [4].
Przypisy
- Caroll, R.,Footboll Hooliganism in England. W: International review of sport sociology,15,2,1980,s.77-92
- Clarke, J., Football and working class fans: tradition and change. W: Football hooliganism, Ingham R. 1978.
- Clays,U., Sport en geweld, een Heizeltrauma. W: Vrije tijd an samenleving, 1985,4, s.413-429.
- Colaers, C.,Van Limbergen K., De maatschappelijke en socio-psychologische achtergronden van het voetblvandalisme. Raport I: een literatuurstudie. K.U. Leuven,Onderzoksgroep Jeugderiminologie, 1986.
- Gaskell, G., Pearton, R., Aggression and sport. W: Goldstein ,J.H. (red.),Sports games and play. Social and psychological viewpoints, Hillsdale, M.J. Erlbaum/Wiley, 1979.
- Genbrugge, E., Exploratiief onderzoek naar het sociaal-psychologisch profile van de agressieve toeschouwer bij voetbalwedstrijden. Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling, H.I.L.O., Rijksunivrersiteit Gent,1985.
- Lievens, S.Robotfoto van de Vlaamse Hooligan.W: T.Lich.Opv., 1985,3,s. 3-9..
- Marsh P., The rules of disorder. R.K.P., 1978.
- Taylor,I., Football med. W: Sociology of sport.Dunning E.Cass.1977.
Opublikowano: 2007-09-06